Leiderschap in crisissituaties (2)
26 augustus 2020
Robert de Muralt & Marie Louise Dechesne
In mijn vorige blog ging het over het feit dat mensen die onder druk staan heel anders reageren dan als ze niet onder druk staan. Een belangrijk aspect hieruit is dat er een soort verkramping ontstaat waardoor het blikveld vernauwt en dat je dan alleen nog maar oog hebt voor een deel van het probleem. In dit blog wil ik wat dieper ingaan op effecten van verkramping binnen groepen en hoe je hierin integer kunt blijven.
Verwondering
De afgelopen maanden heb ik mij verwonderd over de wereldwijde aanpak van het Coronavirus. Waar ik mij nog meer over heb verbaasd is de eensgezindheid waarin politiek, rechterlijke macht en media met elkaar oplopen. Een soort collectief groepsdenken, waarbij andersdenkenden weinig tot geen ruimte krijgen of buitengesloten worden. De gangbare media was tot voor kort weinig kritisch en op sociale platforms als Facebook, Twitter, LinkedIn en YouTube worden mensen gecensureerd en zijn ze plotseling hun post, video of zelfs hun account kwijt. Je ziet het ook terug in de rechtspraak, waarbij het lijkt dat rechters de weg van de minste weerstand kiezen en achter de politiek gaan staan.
Het recht van de sterkste
Bovenstaande is een voorbeeld van hoe we als mensen met een crisissituatie omgaan en het blikveld vernauwt. En in mijn optiek is dit een universeel mechanisme wat ook in organisaties plaatsvindt en wat veelal resulteert in bondjesvorming en buitensluiten van andersdenkenden. In wij TEGEN zij, in goed OF fout, in mijn waarheid is DE waarheid en mijn oplossing is de JUISTE oplossing. En in de praktijk geldt dan het recht van de sterkste. Dit is een voedingsbodem voor autoritair gedrag, waarbij mensen buitengesloten worden en onder druk gezet worden en waarbij omgangsregels en wetten vervagen. Dit wordt eigenlijk altijd verkocht onder het mom dat ZIJ het beste met de gemeenschap voor hebben, maar is dit wel zo?
Onder druk wil je snel handelen
De meeste mensen kunnen slecht tegen onzekerheid, tegen ongemak, tegen spanning en tegen het ‘niet weten’. Dit geeft vaak (grote) druk. En dan gebeurt meestal het volgende. Er treedt vaak verkramping op en tegelijkertijd voel je de behoefte om de situatie zo SNEL mogelijk en koste wat het kost onder controle te krijgen. En je wil zo SNEL mogelijk tot een oplossing komen. Meestal sta je dan niet meer open voor je omgeving en oefen je, vaak onbewust, druk op de mensen om je heen uit. Ook wil je alles het liefst direct vastleggen in afspraken, procedures en regels. Om vooral de indruk te wekken dat je alles onder controle hebt. Falen is immers geen optie!
Gevolgen van alles controle willen krijgen
Op het moment dat je zaken volledig vastzet en wilt controleren, zul je in mijn ogen altijd falen en zal de gekozen oplossing vaak tot jarenlange terugval leiden! Je kijkt immers met nog maar een beperkte blik en vanuit een beperkte waarheid naar een situatie. Op korte termijn kan dit persoonlijke winst opleveren, doordat je voor jezelf het gevoel hebt gecreëerd dat je alles onder controle hebt. Op de langere termijn kan dit zeer schadelijk zijn voor je omgeving en uiteindelijk ook voor jezelf. Ik geef een aantal voorbeelden. Gekozen oplossingen die niet blijken te werken of juist meer schade aanrichten; afspraken die niet blijken te kloppen; systemen die niet goed blijken te functioneren; relaties die onder druk komen te staan en toegenomen polarisatie tussen groepen. Dit kan uiteindelijk leiden tot persoonlijk gezichtsverlies dat het gevoel van onder controle hebben teniet doet.
Integer leiderschap begint bij jezelf
Eigenlijk is de boodschap heel simpel, maar tegelijkertijd duivels complex. Integer leiderschap begint bij jezelf. En het begint met de bewustwording dat wij, mensen, onder druk gaan verkrampen.
Niets is moeilijker om in crisissituaties open te blijven voor de ideeën van anderen en dat we durven te accepteren dat niet alles te beheersen en te controleren is. Zelfs als dit betekent dat er geen goede oplossing voorhanden is en dat we misschien wel moeten leren leven met het probleem.
Integer leiderschap is ook om vanuit een visie van welzijn voor de gehele gemeenschap of de gehele organisatie te handelen en niet vanuit welzijn voor een kleine groep. Dat besluiten worden genomen gebaseerd op de wijsheid van het moment. En als er nieuwe informatie beschikbaar komt, je de gemaakte keuzen durft te heroverwegen. En daar ook transparant in durft te zijn naar de omgeving. Niets is meer bevrijdend als je ’s avonds voor de spiegel staat en kunt zeggen dat je voor jezelf het juiste hebt gedaan. En dat je integer naar jezelf en je omgeving hebt gehandeld.